Burn-out is een ziekte van deze tijd. Dit doet me aan mijn grootmoeder denken. Volgens haar waren alle psychologische problemen ziektes van deze tijd en bestonden ze bijgevolg niet echt. Toen zij jong was waren er geen mensen met een burn-out of een depressie. En homoseksualiteit smeet ze dan meteen op diezelfde hoop. Dat bestond vroeger ook niet! Haar advies was dan ook simpel: gewoon een beetje flinker zijn!

Ik herinner me dat ik er met haar telkens weer over in discussie ging. Als psychologie-student en later als psycholoog, had ik er logischerwijs een andere visie over. Maar ergens onderweg kwamen we elkaar tegen en geraakten we het eens. Niet enkel doordat haar eigen zoon en haar eigen dochter door een scheiding gingen en dat niet van een leien dakje liep, maar ook omdat ze de moeilijkheden inherent aan onze maatschappij vandaag de dag begon te erkennen.

Ze sprak steeds over ‘een tijd vol mogelijkheden en kansen, waar je kan doen wat je maar wil’. Na een tijd (en heel wat gesprekken verder) zag ze ook de nadelen van al deze mogelijkheden en kansen. We praatten over hoe teveel mogelijkheden stress kunnen veroorzaken en hoe deze maatschappij zo eigenlijk psychologische problemen creëert. Dat snapte ze.

Ik herinner me dat ik het op een bepaald moment moeilijk had in mijn toenmalige relatie en in een gesprek daarover antwoordde ze: ‘ik zou niet in je schoenen willen staan’. Het mag raar klinken, maar dat betekende echt veel voor mij. Dat een 87-jarige vrouw begreep dat relaties vandaag de dag met alle mogelijkheden er daarom niet makkelijker op geworden zijn (integendeel!), vond ik geweldig. Niet eens omdat ze me begreep, maar vooral omdat ze uit haar eigen referentiekader is durven stappen. Omdat ze op haar 87 nog van mening kon veranderen. Omdat het me hoop gaf voor onze maatschappij…

Burn-out is dus een ziekte van deze tijd. Het treft mensen uit alle lagen van de maatschappij en ook leeftijd doet er niet toe. Iedereen kent vast wel iemand die kampt met een burn-out of misschien heb je er zelf ervaring mee. Er wordt ook heel wat over gezegd, maar ergens blijft het steeds iets vaag. En alleszins zijn er heel wat mensen die een heel fout beeld hebben van wat een burn-out nu eigenlijk is. Wanneer spreken we van een burn-out en wanneer is iemand gewoon heel moe of uitgeput? Wat is het verschil tussen burn-out en een depressie? Hoe lang duurt een burn-out gemiddeld en wat moet je doen om er uit te geraken? Geen makkelijke vragen en er zijn heel wat antwoorden te bedenken, maar laten we eerst eens inzoomen op burn-out an sich.

Als we naar wetenschappelijke antwoorden zoeken, wordt het meteen moeilijk. De DSM (Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders) is een classificatiesysteem dat wereldwijd gebruikt wordt om psychologische problemen en ziektes te diagnostiseren. En een burn-out is niet erkend als een op zichzelf staande stoornis in de DSM-5 (de meest recente versie). Maar in de ICD-10, een ander, minder bekend classificatiesysteem, is het dan weer wel opgenomen.

Sociale psychologen Christina Maslach en Susan Jackson ontwikkelden een beoordelingsschaal die wereldwijd vaak gebruikt wordt, namelijk de ‘Maslach Burnout Inventory‘. Burn-out wordt hier gedefinieerd als een staat van vitale uitputting. Een driedimensionaal syndroom met als onderdelen: uitputting, depersonalisatie of cynisme (een koude, cynische houding aannemen ten opzichte van verantwoordelijkheden) en ontoereikende persoonlijke prestaties (gevoel te hebben ineffectief te zijn). De laatste tijd zijn er echter heel wat kritische noten gemaakt op deze dimensies en op de schaal in zijn geheel.

Een ander probleem is dat burn-out steeds of heel vaak in een job-gerelateerde context gezien wordt, waarmee ik bedoel dat burn-out bijna volledig verbonden is aan werk. Maar is dat juist? En tot slot zijn er redelijk wat gelijkenissen met depressie, dus wat is dan precies het verschil tussen deze twee en is dat voldoende om burn-out als een aparte aandoening te zien?

Zoals je ziet, zijn er steeds nog heel wat vragen en onduidelijkheden wanneer we naar wetenschappelijke antwoorden zoeken. Het is simpelweg niet voldoende om op voort te werken. En dus als je online gaat surfen, vind je heel wat sites van mensen die dan maar zelf de gaten opvullen. Meestal mensen zonder wetenschappelijke achtergrond maar met de eigen ervaring van een burn-out.

Er is dus duidelijk nood aan meer. Vanuit mijn achtergrond als psychologe, met de ervaring van heel wat cliënten die ik voor mij gehad heb én vanuit mijn eigen ervaring, kan ik alvast een aantal dingen benoemen die eruit springen en bijgevolg belangrijk zijn als het gaat over het begrijpen van en werken met mensen met een burn-out.
Een burn-out is niet werk-gerelateerd. Het kan samenhangen, maar de redenen van de burn-out gaan meestal veel verder en/dieper dan de job of dan de job-gerelateerde stress. Het is ook geen typische aandoening voor drukke managers en bazen. Er is geen leeftijdslimiet en het is dus zeker niet iets dat enkel 50-plussers tegenkomen. Je geraakt even makkelijk in een burn-out (misschien zelfs wel makkelijker) wanneer je jonger bent.

Het grootste probleem of de echte reden of oorzaak achter een burn-out zijn verwachtingen van onze samenleving, van mensen en instanties rondom ons. En ja, soms zelfs onze eigen verwachtingen. Laat me hier even op inzoomen.

We leven in een tijd van duizenden mogelijkheden en kansen. Er wordt ons verteld dat we kunnen doen wat we willen, wat dat dan ook is. Je moet het gewoon willen. Er ook wel voor werken, maar als je iets echt wil, dan komt dat wel. En dus zijn we bijgevolg verantwoordelijk voor ons eigen geluk. En net daar wordt het moeilijk en wringt het schoentje. Want als er zoveel kansen en mogelijkheden zijn en we simpelweg iets moeten kiezen om gelukkig te zijn, dan betekent het ook dat we helemaal gefaald hebben als we ons niet gelukkig voelen. Probleem! Vooral omdat de realiteit iets heel anders is dan het in deze simpele redenering lijkt.
Deze zogenaamde keuzevrijheid bestaat eigenlijk niet of beter gezegd, is eigenlijk deels een illusie. Want er zijn nog steeds een aantal regels die je moet naleven, hoewel die regels zelden uitgesproken worden. Je realiseert je dit enkel als je zo’n ‘onzichtbare’ regel breekt. Soms ben je je er zelfs volledig niet van bewust en voelt het simpelweg als een falen van jouw kant.

Ik geef je een voorbeeld uit mijn eigen ervaring. Ik besliste om een jaar loopbaanonderbreking te nemen en te gaan reizen. Alleen. Op mijn 36. Er was duidelijk keuzevrijheid, want ik kon die beslissing maken en vertrekken. Maar ik had niet gerekend op de commentaar die ik van links en rechts kreeg. Er zijn onzichtbare regels waardoor loopbaanonderbreking nemen om tijd met je kinderen door te brengen bv. veel meer aanvaard wordt dan loopbaanonderbreking om te gaan reizen. Dat is simpelweg profiteren van het systeem. Terwijl het in the end hetzelfde gedrag is en enkel en alleen gaat over andere keuzes.
Er was ook de druk om te conformeren als ik terug kwam. De moeilijkheden met overheidsdiensten toen ik besliste mijn job op te zeggen en voor mezelf te beginnen. Ik paste namelijk niet meer in een aankruisvakje op hun blad en dat zorgde voor de nodige problemen. Er waren momenten dat de druk om ‘terug gewoon te doen’ hoog was. Momenten dat ik me heel alleen voelde en twijfelde aan mijn beslissing. En niet alleen aan mijn beslissing, ook aan mezelf. Ik had gefaald. Ik wilde vanalles veranderen en probeerde iedereen te overtuigen dat dit mijn weg was en het mij gelukkig maakte, maar klopte dat wel? Want ik voelde me vooral bang en alleen.

Het gaat dus niet enkel over keuzes maken en keuzevrijheid. Er zit ook heel wat ingebakken in onze maatschappij die deze keuzes onbewust beïnvloeden en beperken. Dingen waar we dus vaak geen zicht op hebben, zoals verwachtingen.

Verder is er ook Facebook met eeuwige foto’s van gelukkige en succesvolle mensen. Het lijkt alsof zij allemaal precies zijn waar ze willen zijn. Alsof ze het gemaakt hebben en gelukkig zijn. Alles lijkt voor hen volkomen zonder problemen te gaan. En jij moddert maar aan of voelt je gewoon niet gelukkig. Je worstelt je erdoor.

Wel, zal ik je een geheimpje verklappen? Zij worstelen ook hoor. We worstelen allemaal. Alleen doen we graag alsof alles van een leien dakje loopt. Alsof we gelukkig en volledig in balans zijn. En tegelijkertijd geloven we dat het bij andere mensen veel beter gaat. Idioot als je erbij nadenkt, niet?

Er is ook de illusie dat andere mensen steeds meer mogelijkheden en keuzevrijheid hebben dan wij zelf. Want wij moeten rekening houden met onze kinderen of we hebben een lening af te betalen die ons nogal beperkt. We moeten eerst bepaalde problemen aanpakken vooraleer we gelukkig kunnen worden. Natuurlijk is het veel moeilijker om voorbij onze eigen drempels en angsten te geraken en die van anderen zien we niet eens. Maar ik garandeer je, ze zijn er even goed!
En dus blijven we doen wat we altijd deden, zonder ons nog de vraag te stellen of het anders kan.  We probeerden iets en het lukte niet, we durven niet of we geloven simpelweg niet dat het mogelijk is voor ons om dingen te veranderen. En dus zetten we onszelf schaakmat richting burn-out. We zitten vast in een ratrace waar we niet echt voor gekozen hebben, al beseffen we dat amper.

“Op de duur lopen we een marathon terwijl we eigenlijk niet eens weten of we joggen wel leuk vinden.“

Er wordt van ons verwacht dat we een carrière hebben, eigenaar zijn van een huisje of een appartement, dat er kinderen komen of zijn en dat we erin slagen hen op de goede manier op te voeden. Verder moeten we een goede echtgeno(o)t(e) zijn, een goede vriend(in), voor familie zorgen enz. Niet zo evident… En naast deze onuitgesproken ‘regels’, zijn er nog veel subtielere… Je mag je carrière niet op de eerste plaats zetten, maar je moet wel een geweldige carrière hebben. Je moet genoeg verdienen, maar op tijd thuis zijn. Misschien vindt je vriend(in) dat je teveel werkt, terwijl je baas meer tijd van je vraagt. Met andere woorden, je moet simpelweg superman (of -vrouw) zijn en er zullen steeds conflicterende interesses en verwachtingen zijn.
Op de duur lopen we een marathon, terwijl we eigenlijk niet eens weten of we joggen wel leuk vinden. We zijn onszelf kwijt geraakt terwijl we de verwachtingen van alles en iedereen buiten onszelf probeerden in te lossen. We weten niet meer wat we zelf nu eigenlijk echt willen. We weten wat we ‘moeten’ doen en wat we niet kunnen of willen, maar alle mogelijke dingen die we zouden kunnen kiezen lijken kilometers ver weg. Onmogelijk. We gaan dus maar voor realistische doelen, gewone dingen en doorsnee ideeën vermits al de rest voor ons onbereikbaar lijkt.

Maar wat heeft dit nu met burn-out te maken? Wel alles. Vermits een burn-out eigenlijk gaat over niet meer aan de verwachtingen willen en kunnen voldoen. Over conflicterende interesses en het verlies van wie we echt zijn en wat we echt willen. Over leven op een manier die simpelweg niet onze manier is. Een manier van leven die niet bij ons past. Alsof je kleren aanhebt die je niet passen of waarvan de stijl absoluut niet bij je past. Het is niet comfortabel, geeft je geen goed gevoel en maakt je traag en sloom.

Dus een job hebben die niet bij je past, in een relatie zitten waarin je jezelf niet kan zijn, omgaan met verwachtingen, standaarden, waarden en normen die niet de jouwe zijn, druk voelen om te conformeren: het put je langzaam maar zeker uit. En meestal merk je het niet eens. Zoals een kikker die langzaam gekookt wordt in een pot met water.

Je zit simpelweg op het verkeerde spoor. Een spoor of een weg die niet de jouwe is. Dat zien en aanvaarden is niet makkelijk en dan heb ik het nog niet over veranderen gehad, je eigen pad vinden en dat volgen. Ten eerste omdat je net dan al volledig uitgeput bent. En dus de taak die je dan te wachten staat, lijkt (als je ze al ziet) totaal onmogelijk en onbereikbaar. Want het enige wat je op dat moment voelt, is complete uitputting. Op. Lege batterijen.

En daarom is het belangrijk om hier ondersteuning in te krijgen. Iemand die mee met jou zoekt naar dat pad en als je het gevonden hebt, het mee met je uitstippelt, wegwijzers zet en trappen bouwt als het te steil bergop gaat. Stap voor stap dichter naar een leven dat bij jou hoort en dat past. Om te herstellen van een burn-out gaan we door drie fasen. De eerste heeft als doel om weer grip te krijgen op jezelf en je leven, voornamelijk door te begrijpen. In de tweede fase zoeken we naar manieren om met stress om te gaan en om opnieuw controle te krijgen. En tenslotte gaan we onszelf herontdekken in fase drie en stevenen we af op opnieuw voldoening voelen. Weg van jobs, relaties, verwachtingen, waarden en normen die niet (meer) bij jou passen. Simpelweg omdat het jammer is om je hele leven rond te wandelen in een mooie jurk die gewoon twee maten te klein is.